Δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και γενετικοί πόροι: Aντιμετώπιση της βιοπειρατείας από το Ευρωκοινοβούλιο

Δήλωση  Ν. Χρυσόγελου  για τη σημασία  της γενετικής ποικιλότητας

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε την Τρίτη 15-1-2013 έκθεση [1] της Πράσινης Γαλλίδας ευρωβουλευτού Catherine Grèze για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας των γενετικών πόρων στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η έκθεση περιγράφει το πρόβλημα και καθορίζει τα μέτρα για την προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας για τους γενετικούς πόρους και τις παραδοσιακές γνώσεις στις φτωχότερες χώρες και περιοχές.

Μετά την ψηφοφορία, η Catherine Grèze, δήλωσε: «Η συντριπτική υποστήριξη των ευρωβουλευτών για την έκθεση υπογραμμίζει την ανάγκη για δράση. Απαιτείται πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια για την αντιμετώπιση της βιοπειρατείας, η οποία είναι ένα σημαντικό πρόβλημα στις αναπτυσσόμενες χώρες και υπονομεύει τα όποια μέτρα μείωσης της φτώχειας. Οι γενετικοί πόροι είναι ζωτικής σημασίας για την αειφόρο γεωργία και την επισιτιστική ασφάλεια στις αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς και για την επιβίωση των ειδών και την προσαρμοστικότητα των οικοσυστημάτων. Παρά τη σπουδαιότητά της για την ανθρώπινη επιβίωση, η γενετική ποικιλότητα χάνεται με ανησυχητικό ρυθμό. Οι χώρες που χρησιμοποιούν αυτούς τους πόρους έχουν μια σαφέστατη ευθύνη για την αντιμετώπιση αυτής της υποβάθμισης και η ΕΕ και τα κράτη μέλη της πρέπει να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο. 

Το πρόσφατα συμφωνημένο Πρωτόκολλο της Ναγκόγια στο πλαίσιο της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα (CBD) ορίζει τις βασικές διατάξεις για την αντιμετώπιση της βιοπειρατείας, ιδίως όσον αφορά την πρόσβαση και τη συμμετοχή στα οφέλη, συναίνεση μετά από κατάλληλη ενημέρωση και αμοιβαία συμφωνηθέντες όρους. Η ΕΕ πρέπει να επικυρώσει το Πρωτόκολλο το ταχύτερο δυνατόν και να λάβει άμεσα μέτρα για να εξασφαλίσει ότι είναι αποτελεσματικό, όπως μέσω δεσμευτικών μέτρων για τη συμμόρφωση. Ωστόσο, θα πρέπει να ληφθούν πρόσθετα μέτρα ώστε να ενισχυθούν τα δικαιώματα των αγροτών στις αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς και τα δικαιώματα των αυτόχθονων και τοπικών κοινοτήτων. 

Σε τελική ανάλυση, υπάρχει επίσης ανάγκη να αντιμετωπιστεί η έλλειψη συνοχής στο σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πνευματικής ιδιοκτησίας των γενετικών πόρων. Οι διεθνείς ρυθμίσεις πνευματικής ιδιοκτησίας, και ιδίως η συμφωνία TRIPS του ΠΟΕ, πρέπει να μεταρρυθμιστούν ώστε να εξασφαλιστεί ότι υποστηρίζουν τους πρωταρχικούς στόχους της CBD για τους γενετικούς πόρους, και δεν τους αντιστρατεύονται. Ένα σημαντικό βήμα θα ήταν η συμπερίληψη ενός δεσμευτικού κανονισμού-πλαίσιο της συμφωνίας TRIPS που θα απαιτεί από τους αιτούντες διπλώματος ευρεσιτεχνίας να δημοσιεύουν την προέλευση των τυχόν γενετικών πόρων και των παραδοσιακών γνώσεων που χρησιμοποιούνται στην εφεύρεση».

Ο Νίκος Χρυσόγελος  ευρωβουλευτής των Οικολόγων Πράσινων / Ομάδα των Πράσινων στο Ευρωκοινοβούλιο δήλωσε σχετικά: «Οι γενετικοί πόροι, όπως για παράδειγμα οι ντόπιες ποικιλίες καλλιεργούμενων φυτών και οι σπόροι τους, αποτελούν εξαιρετικά σημαντικά στοιχεία για την επιβίωση ολόκληρων λαών. Η γεωργία, η τροφή μας, η προστασία της υγείας και η τοπική ευημερία εξαρτώνται πολύ από τη γενετική ποικιλία, τους γενετικούς πόρους. Ο έλεγχος τους, με δικαίωμα ιδιοκτησίας, θα δημιουργούσε σοβαρά περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Η έκθεση που υιοθετήθηκε από το Ευρωκοινοβούλιο προσπαθεί να θέσει την όλη συζήτηση υπό το πλαίσιο της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα, ώστε οι γενετικοί πόροι του πλανήτη να μη μπορούν να θεωρηθούν ως ένα απλό εμπόρευμα προς εκμετάλλευση και ιδιοκτησία, αλλά μια παγκόσμια κληρονομιά. Και γι’ αυτό η ψήφιση της έκθεσης πρέπει να θεωρηθεί ως μια μεγάλη επιτυχία για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων των φτωχών αγροτών, αλλά και της ίδιας της φύσης. 

Ο κίνδυνος είναι μεγάλος γιατί δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια, πολυεθνικές εταιρείες αγροτικών, διατροφικών και φαρμακευτικών προϊόντων αποκτούν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας σε τέτοιους πόρους, ιδιαίτερα αναπτυσσόμενων χωρών, μέσω της εξασφάλισης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες, έστω και αν αλλάζουν μόνο ένα γονίδιο στο γονιδιακό σύνολο (DNA) μιας πανάρχαιας ποικιλίας από κάποιο καλλιεργούμενο φυτικό είδος. Έτσι όμως, αποκτούν αποκλειστικά δικαιώματα και στο υπόλοιπο γονιδίωμα και σε τελική ανάλυση σε ολόκληρα φυτά, τα οποία ως τώρα οι άνθρωποι έβρισκαν ελεύθερα στη φύση, τα καλλιεργούσαν και τα προσάρμοζαν στις τοπικές συνθήκες και εξίσου ελεύθερα αντάλλαζαν τους σπόρους τους. Ο γενετικός πλούτος, οι γενετικοί πόροι δεν μπορεί να είναι αποκλειστική ιδιοκτησία επιχειρήσεων αλλά πλούτος του πλανήτη και της ανθρωπότητας που πρέπει να διατηρήσουμε μακροχρόνια. Είναι η βάση για καλή γεωργία, καλή διατροφή, καλή υγεία. Εξάλλου πολλά από τα είδη δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς και η απώλεια ή ο έλεγχος τους από επιχειρήσεις με οπτική το βραχυπρόθεσμο κέρδος μπορεί να στερήσει τις τοπικές κοινωνίες αλλά και την ανθρωπότητα από παράγοντες που μπορεί να παίζουν σημαντικό ρόλο για τη διατήρηση της ζωής αλλά και για μια βιώσιμη ευημερία για τις σημερινές και τις επόμενες γενιές». 

Ενημέρωση  για τη βιοπειρατεία και τον έλεγχο των γενετικών  πόρων 

Δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας:

Το φαινόμενο της «κλοπής» ή «κατοχύρωσης της ιδιοκτησίας» γενετικών πόρων έχει ονομαστεί «βιοπειρατεία». Σε περίπτωση που η καλλιέργεια τέτοιων νέων «διαγονιδιακών» ποικιλιών γενικευτεί ή και σε περίπτωση που υπάρξει «γενετική επιμόλυνση» των παλιών ποικιλιών, οι αγρότες δεν θα μπορούν να έχουν στη διάθεσή τους πλέον τις ελεύθερα ανταλασσόμενες ποικιλίες, αλλά μόνο τις «εταιρικές» ποικιλίες. Στην περίπτωση που δεν έχουν αγοράσει τα σχετικά δικαιώματα χρήσης, τότε οι εταιρείες μέσω ...ιδιωτικών σεκιούριτι, μπορούν να ελέγχουν και να βεβαιώνουν «παράνομες» χρήσεις της «ιδιοκτησίας» τους και να τους επιβάλουν αντίστοιχα πρόστιμα!

Δικαιολογημένα, λοιπόν, ακτιβιστές περιβαλλοντικών οργανώσεων, αλλά και Πράσινα κόμματα κάνουν λόγο για μια νέα μορφή «αποικιοκρατίας», ή και «φεουδαρχίας», κατά την οποία ολόκληρες εκτάσεις καλλιεργειών με τους ιδιοκτήτες τους θα εργάζονται για συγκεκριμένες εταιρείες και αν δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις τους ή να αποπληρώσουν τα δάνειά τους, τότε οι ιδιοκτησίες θα περνούν στις εταιρείες ή στις τράπεζες. Οι αγρότες κινδυνεύουν συνεπώς άμεσα να μετατραπούν σε κολίγους ή δουλοπάροικους.

[1] Έκθεση σχετικά με τις αναπτυξιακές πτυχές των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας για τους γενετικούς πόρους: οι επιπτώσεις στη μείωση της φτώχειας στις αναπτυσσόμενες χώρες (2012/2135(INI)), Επιτροπή Ανάπτυξης, Εισηγήτρια: Catherine Grèze