Το φράγμα είναι καταγεγραμμένο από το πρόγραμμα Νησιωτικών Υγροτόπων του WWF ως τεχνητός υγρότοπος με κωδικό KRI132. Βρίσκεται στη μέση της απόστασης ανάμεσα στο Τυμπάκι και το Ζαρό, ψηλότερα από το χωριό Φανερωμένη ανάμεσα στα Σκούρβουλα και τη Γαλιά. Ο ταμιευτήρας τροφοδοτείται από την ευρύτερη λεκάνη του Κουτσουλίδη (Ζαρός-Ρούβας), κυρίως από το χείμαρρο Κουτσουλίδη που πηγάζει από το δάσος του Ρούβα και είναι παραπόταμος του Γεροπόταμου.
Πρόκειται για χωμάτινο φράγμα με χωρητικότητα ταμιευτήρα 19 εκατ. κμ νερού, σε έκταση 908 στρ. Το μήκος του χωμάτινου φράγματος είναι 484μ στη στέψη, το ύψος 75μ και το πλάτος στέψης 8μ. Η ετήσια εισροή νερού στο φράγμα είναι της τάξης των 12 εκατ. κμ. Από αυτά περίπου 8,5 εκατ. κμ είναι η απολήψιμη ποσότητα αφού ένα μέρος ελευθερώνεται κατάντη του φράγματος και ένα μέρος εξατμίζεται. Η δυναμικότητα του έργου υπολογίζεται ότι θα διπλασιαστεί αν εμπλουτιστεί με νερά από τον Πλατύ ποταμό (Ρέθυμνο) μέσω εκτροπής και νέου φράγματος εκεί, παρόμοιας χωρητικότητας.
Ο κύριος του έργου είναι το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και προορίζεται για την άρδευση των αρδευτικών ζωνών Α, Β και Γ της περιοχής Μεσαράς συνολικής καλλιεργήσιμης έκτασης 30.000 – 40.000 στρεμμάτων. Το έργο έχει ενταχθεί στα ΠΕΠ Κρήτης από 20-12-01 ως έργο - γέφυρα από το Β' ΚΠΣ. Σύμφωνα με την εταιρία ΕΛΚΑΤ που το παρέδωσε, ο προϋπολογισμός ήταν 16.7 εκατ. ευρώ και η περίοδος κατασκευής από το 1999 έως το 2003. Το φράγμα στην πραγματικότητα ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 2005. Έκτοτε έμειναν σε εκκρεμότητα οι αγωγοί και τα αντλιοστάσια προς τα δίκτυα άρδευσης που θα αξιοποιούσαν το νερό του φράγματος και τα οποία κοστίζουν σήμερα περισσότερο από το ίδιο το φράγμα και κατασκευάζονται σταδιακά εδώ και οκτώ χρόνια με πολλές γραφειοκρατικές και οικονομικές καθυστερήσεις.
Για τη διαχείριση του φράγματος, μετά από μια οκταετία παλινωδιών για το ποιος θα είναι ο φορέας, συστάθηκε φέτος προσωρινή επιτροπή με μέλη από την Περιφέρεια Κρήτη, το Δήμου Φαιστού και τα ΤΟΕΒ (Τοπικοί Οργανισμοί Έγγειων Βελτιώσεων) που τώρα ονομάζεται Επιτροπή Διοίκησης, Λειτουργίας και Συντήρησης του Φράγματος Φανερωμένης.
Υπάρχει ένα ιστορικό συνεχών ρυπάνσεων και μολύνσεων του νερού του φράγματος από λύματα. Πρόστιμα σε ελαιοτριβεία, εισαγγελικές παρεμβάσεις, διαγραφές προστίμων, υποσχέσεις για βιολογικό καθαρισμό στο Ζαρό κ.λπ. Φέτος το καλοκαίρι όσοι χρησιμοποίησαν επιτέλους το νερό για άρδευση αντιλήφθηκαν θολότητα και έντονη δυσοσμία όπως αυτή των βοθρολυμάτων. Μάλιστα, ορισμένοι που χρησιμοποιούν το νερό στο υδραυλικό σύστημα των σπιτιών ή των επιχειρήσεών τους ανησύχησαν πιο πολύ και ζήτησαν να γίνουν αναλύσεις στο νερό. Στις 25.9.2012, ο ΤΟΕΒ. Α΄ Ζώνης (Τυμπακίου) προκειμένου να κατευναστούν οι ανησυχίες ανακοίνωσε ότι σύμφωνα με την πιο πρόσφατη (28/08/2012) χημική ανάλυση που διαθέτει -της οποίας ανακοίνωσε τις λεπτομέρειες- το νερό είναι εξαιρετικής ποιότητας για άρδευση. Για τη μικροβιολογική ανάλυση -της οποίας οι λεπτομέρειες δεν ανακοινώθηκαν αλλά κρατήθηκαν «στη διάθεση κάθε ενδιαφερόμενου»- είπαν πως είναι «εξίσου καλή δεδομένης της χρήσης του νερού του φράγματος, το οποίο προορίζεται για άρδευση και όχι για οποιαδήποτε άλλη χρήση όπως οικιακή, επαγγελματική, ταβέρνες, ελαιουργεία, συσκευαστήρια, πισίνες».
Οι ανησυχίες βέβαια δεν κατευνάστηκαν αφού τα φαινόμενα δυσοσμίας συνεχίστηκαν και μάλιστα πιο έντονα. Σύμφωνα με την εφημερίδα «Άποψη του Νότου», μια τοπική εταιρεία βιολογικής καλλιέργειας κηπευτικών πήρε την πρωτοβουλία και έστειλε και αυτή δείγματα για ανάλυση, τα αποτελέσματα της οποίας δεν έχουν ανακοινωθεί ακόμα. Σε αυτή τη φάση μας κάλεσε ένας κάτοικος της περιοχής θέλοντας να μας ενημερώσει ως κόμμα. Τον συναντήσαμε σήμερα (7.10.2012) και αφού μιλήσαμε για λίγο επισκεφθήκαμε τις δύο από τις τρεις μεγάλες δεξαμενές στις οποίες με αγωγούς και αντλιοστάσια φτάνει το νερό από το φράγμα για να γίνει από κει η διανομή του. Στην αυτοψία διαπιστώθηκε έντονη δυσοσμία, θολότητα και χρωματισμός του νερού. Μας είπε ότι μερικές μέρες πριν τα φαινόμενα αυτά ήταν πολύ πιο έντονα και αφόρητα. Κατά την επίσκεψή μας στο ίδιο το φράγμα διαπιστώσαμε ότι παρόλο που υπήρχαν ενδείξεις βιολογικού φορτίου στο νερό, όπως θολότητα τοπικά, καφέ ή πράσινο χρώμα, υπερτροφισμός και, σε μερικά σημεία, αφρός, κατά τα άλλα δεν υπήρχε δυσοσμία ούτε εμφανή προβλήματα στα πουλιά, τα ψάρια ή τα άλλα είδη πανίδας. Μετά από συζήτηση και με άλλο κάτοικο της περιοχής συμπεράναμε ότι επειδή η υδροληψία γίνεται σε σημείο περίπου 20 μ κάτω από την επιφάνεια του νερού κοντά στον πυθμένα του ταμιευτήρα, πιθανότατα υπάρχει συγκεντρωμένη μεγάλη ποσότητα λάσπης με άγνωστο βιολογικό φορτίο.
Για το φράγμα Φανερωμένης έχουν ασχοληθεί κατά καιρούς οι τοπικοί βουλευτές του ΠαΣοΚ και της ΝΔ όπως ο Αυγενάκης, ο Κεφαλογιάννης, ο Κεγκέρογλου, ο Στρατάκης και η Σκραφνάκη. Οι περισσότερες ερωτήσεις αφορούσαν στη χρηματοδότηση του έργου και στις καθυστερήσεις στην κατασκευή των αγωγών άρδευσης. Στις ερωτήσεις που είχαν θέμα τη μόλυνση των νερών του φράγματος το ζητούμενο ήταν η κατασκευή του βιολογικού καθαρισμού του Ζαρού και ο έλεγχος των ελαιοτριβείων.
Τα φράγματα γενικώς αντιμετωπίζονται από την πολιτεία και την κοινή γνώμη ως χρήσιμα έργα για την αντιστάθμιση των συνεπειών από την υπεράντληση των γεωτρήσεων και ως τα κατεξοχήν έργα για τη διαχείριση του νερού που «χάνεται στη θάλασσα». Οι αγρότες τα θεωρούν ως λύση για την άρδευση αφού απαλλάσσονται από το κόστος και τα προβλήματα των γεωτρήσεων. Τις τελευταίες δεκαετίες, όταν αμφισβητήθηκε το μοντέλο της «άγριας» ανάπτυξης με τα μεγάλα δημόσια έργα, αμφισβητήθηκε και η χρησιμότητα των μεγάλων φραγμάτων. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, αν ο σκοπός είναι η ανάσχεση της υφαλμύρωσης των υδροφορέων και ο εμπλουτισμός τους, τότε τα μικρά έργα καθυστέρησης της ροής των χειμάρρων θα είναι πιο αποτελεσματικά από τα μεγάλα φράγματα τα οποία λειτουργούν αντίθετα, δηλαδή εμποδίζουν το νερό να εμπλουτίσει τους υδροφορείς που βρίσκονται κατάντη του φράγματος. Εκτός αυτού, υποβαθμίζουν την ποιότητα του απολήψιμου νερού με την επιφανειακή του έκθεση, κοστίζουν ακριβά, έχουν πολλά προβλήματα λειτουργίας (ρύπανση, φερτά υλικά, αγωγοί, αντλιοστάσια κ.ά.), είναι επικίνδυνα σε περίπτωση θραύσης (σεισμός) και έχουν σχετικά μικρό χρόνο ζωής. Στη χώρα μας βασιλεύει ακόμα η τάση της άγριας ανάπτυξης και, αν εξαιρέσουμε τις περιπτώσεις του Αχελώου, του Αποσελέμη και μερικών ακόμα φραγμάτων της ΔΕΗ, δεν υπάρχει ισχυρό ρεύμα αμφισβήτησης.
Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ για το νερό έχει σκοπό την προστασία και βελτίωση της κατάστασης των υδάτινων οικοσυστημάτων, την προώθηση βιώσιμης χρήσης του νερού, τη μείωση της ρύπανσης των υπογείων υδάτων και την εξασφάλιση επαρκούς νερού καλής ποιότητας. Όταν ενσωματώθηκε το 2003 στην εθνική νομοθεσία καταστρατηγήθηκε το πνεύμα της Οδηγίας σύμφωνα με το οποίο δεν ευνοείται η εκτροπή των νερών από μια υδρογεωλογική λεκάνη σε μια άλλη. Η Οδηγία προϋπέθετε την «ολοκληρωμένη διαχείριση» κάθε λεκάνης απορροής ποταμού (της περιοχής μεταξύ της πηγής και των εκβολών) με την πραγματοποίηση διαχειριστικών σχεδίων μέχρι το 2009 και την έναρξη εφαρμογής των σχεδίων διαχείρισης το 2012. Δυστυχώς στη χώρα μας τίποτα από αυτά δεν έγινε.
Κάτω από αυτό το πρίσμα, μια «θέση» των ΟΠ για το φράγμα Φανερωμένης με αφορμή άλλη μια κρίση μόλυνσης των νερών του, θα πρέπει:
Να προτείνει λύσεις για τον περιορισμό της ρύπανσης και της μόλυνσης της λεκάνης του Κατσουλίδη με:
- την ενθάρρυνση εγκατάστασης διφασικών ελαιοτριβείων που έχουν καλύτερη διαχείριση αποβλήτων,
- τον έλεγχο διάθεσης των αποβλήτων των ελαιουργείων,
- την ενθάρρυνση καλύτερης αξιοποίησης των αποβλήτων των ελαιουργείων,
- την κατασκευή βιολογικού καθαρισμού των αστικών λυμάτων του Ζαρού,
- την κατασκευή αποχετευτικών δικτύων στα Σκούρβουλα και το Λαλουμά τα λύματα των οποίων θα μεταφέρονται με οχήματα ή αντλίες στον πλησιέστερο βιολογικό καθαρισμό και
- τον έλεγχο των κτηνοτροφικών μονάδων για τη διάθεση των αποβλήτων.
Να προτείνει να γίνεται τακτικός έλεγχος της κατάστασης του νερού άρδευσης τα αποτελέσματα του οποίου να ανακοινώνονται άμεσα στους χρήστες.
Να προτείνει να αποτρέπεται η χρήση του νερού άρδευσης σε κατοικίες, ελαιουργεία, επιχειρήσεις και πότισμα ζώων, ιδίως μέχρι την αποκατάσταση της ποιότητας του νερού του φράγματος.
Να κάνει μια κριτική γενικά για τον τρόπο διαχείρισης του νερού και την κακή εφαρμογή της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ στη χώρα μας.
Να προτείνει να εγκαταλειφθεί η ιδέα της εκτροπής του Πλατύ ποταμού και γενικά των μεγάλων φραγμάτων στο πλαίσιο μιας καλύτερης εφαρμογής της Οδηγίας.
Να προτείνει την καλύτερη αξιοποίηση του φράγματος προς όφελος της τοπικής κοινωνίας με:
τη συστηματική προστασία της λεκάνης από ρύπανση και μόλυνση,
- την ορθολογική διαχείριση της διάθεσης του νερού και την εφαρμογή κινήτρων μείωσης της κατανάλωσης (μεγαλύτερη τιμή ανά κ.μ. για μεγαλύτερη κατανάλωση)
- την εκπόνηση διαχειριστικού σχεδίου που θα θέσει όρια φέρουσας ικανότητας για κάθε χρήση,
- την προώθησή του ως υγροτόπου με πλούσια ορνιθοπανίδα για παρατήρηση από επισκέπτες και επιστήμονες σε συνεργασία με επιστημονικό φορέα όπως το ΜΦΙΚ και η ΕΟΕ και
- την απαγόρευση του κυνηγιού στην περιοχή.
Αριστείδης Παπαδάκης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου