ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΩΝ ΟΙΚΟΛΟΓΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ

Οι ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ εμπνεόμαστε από τις αρχές της αειφορίας, της κοινωνικής Δικαιοσύνης, της οικολογικής σοφίας, της λιτότητας του μέτρου, και της απεξάρτησης της οικονομικής δραστηριότητας από τη σπατάλη των φυσικών πόρων. Οραματιζόμαστε και εργαζόμαστε για μια κοινωνία με μηδενικά απόβλητα, δηλαδή ότι παράγεται θα είναι έτσι σχεδιασμένο ώστε να επανέρχεται σε κάποιους φυσικούς ή παραγωγικού κύκλους μετά τη χρήση του, όπως εξάλλου γίνεται και στη φύση. Όπως αποδεικνύεται και από την εμπειρία πόλεων που έχουν προχωρήσει πολύ προς αυτή την κατεύθυνση, αυτός ο στόχος είναι εφικτός, προϋποθέτει όμως μεγάλες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές. Στo κείμενο που ακολουθεί συνοψίζονται οι θέσεις και προτάσεις των ΟΙΚΟΛΟΓΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ για το θέμα της Διαχείρισης Αστικών Στερεών Αποβλήτων στην Ελλάδα.
1. Ποια είναι η σημερινή κατάσταση σχετικά με τη διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων στην Ελλάδα;

Η σημερινή ανεξέλεγκτη διαχείριση των αποβλήτων στην Ελλάδα απειλεί την υγεία και το περιβάλλον μας, συνεπάγεται σημαντική σπατάλη οικονομικών και φυσικών πόρων και έχει οδηγήσει ήδη σε καταδίκες της χώρας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και την πληρωμή προστίμου ύψους περίπου 5.000.000 Ευρώ (υπόθεση Κουρουπητού).

Νέες καταδίκες –χωρίς ακόμα επιβολή προστίμου έχουν υπάρξει συνολικά για τον τρόπο διαχείρισης των απορριμμάτων, όσο και για μεμονωμένες περιπτώσεις, όπως οι χωματερές «Πέρα Γαληνοί» και «Μαρουλάς», ενώ το σημαντικότερο είναι ότι αναμένονται σύντομα νέες βαριές καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο με πιθανή επιβολή προστίμου δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ εφάπαξ αλλά και ανά εξάμηνο, αν μέχρι το τέλος του 2008 δεν έχουν κλείσει όλοι οι χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης των αποβλήτων και δεν έχουν αποκατασταθεί.

Η Ελλάδα έπρεπε ήδη από το 2000 θα έχει σταματήσει την ανεξέλεγκτη διάθεση των απορριμμάτων σε διάφορες περιοχές της χώρας και να έχει προχωρήσει στον καθαρισμό και την αποκατάσταση του περιβάλλοντος σε πάνω από 5000 χωματερές. Ζήτησε και πήρε από την ΕΕ παράταση 8 χρόνων για να πετύχει αυτό το στόχο. Η απουσία, όμως, μιας ολοκληρωμένης πολιτικής στο θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων είχε ως αποτέλεσμα να περάσουν και αυτά τα 8 χρόνια με περιορισμένα αποτελέσματα. Στο διάστημα αυτό (2000-2008) έγιναν κάποιοι οργανωμένοι χώροι ταφής (ΧΥΤΑ), ενώ ορισμένες χωματερές έκλεισαν (οριστικά ή για κάποιο διάστημα), άλλες χωματερές, όμως, επεκτάθηκαν για να δεχτούν τις αυξανόμενες ποσότητες απορριμμάτων. Σε ελάχιστες περιπτώσεις έγιναν αξιόλογα έργα καθαρισμού και αποκατάστασης υπαρχόντων χώρων απόρριψης των απορριμμάτων. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι χωματερές απλώς σκεπάστηκαν με χώμα και έτσι μετατέθηκε το πρόβλημα στο περιβάλλον και τις επόμενες γενιές μια και τα σκουπίδια που έχουν απορριφθεί στο περιβάλλον χωρίς στοιχειώδη μέτρα στεγανοποίησης θα συνεχίσουν να ρυπαίνουν με τα υγρά στραγγίσματά τους και το παραγόμενο βιοαέριο για δεκαετίες, ενώ ο κίνδυνος αυτανάφλεξης και επέκτασης πυρκαγιών σε γειτονικές περιοχές θα είναι υπαρκτός για πολλά-πολλά χρόνια.

Η χειρότερη ίσως πρακτική της ανεξέλεγκτης διαχείρισης των απορριμμάτων είναι η ανεξέλεγκτη καύση. Σε αρκετές περιπτώσεις – αν και η νομοθεσία το απαγορεύει και υπάρχουν ήδη δύο τουλάχιστον καταδίκες υπευθύνων δήμων από ελληνικά δικαστήρια (Κόρινθος και Καρπενήσι) • οι δήμοι συνεχίζουν να καίνε ανεξέλεγκτα τα απορρίμματα στους σκουπιδότοπους (επίσημους ή ανεπίσημους) με αποτέλεσμα να προκαλούνται:

• σοβαρά προβλήματα ρύπανσης του περιβάλλοντος και επιμόλυνσης της τροφικής αλυσίδας (παρουσία διοξίνης και άλλων τοξικών ουσιών σε τρόφιμα, ιδιαίτερα ζωικά και ελαιώδη, κοντά σε χώρους όπου καίγονται τα απορρίμματα έχουν διαπιστωθεί επανειλημμένα και σε έρευνες ελληνικών πανεπιστημίων, όπως το Χημικό και το Γεωπονικό Παν/μιο Αθηνών αλλά και άλλων φορέων),

• αυξημένοι κίνδυνοι για την υγεία τόσο των κατοίκων όσο και των καταναλωτών (κάτι που δεν έχει απασχολήσει μέχρι τώρα όμως τις υγειονομικές αρχές, τα «αρμόδια» υπουργεία και την ίδια την αυτοδιοίκηση)

• κίνδυνοι για το έδαφος και τα υπόγεια νερά μακροχρόνια

• αυξημένο κόστος που θα κληθούν να καταβάλουν οι επόμενες γενιές όταν θα πρέπει να πληρώσουν την εξυγίανση και καθαρισμό των επιβαρημένων περιοχών, όπως έγινε κάποια στιγμή και σε άλλες χώρες.

Είναι έτσι πολύ πιθανό, λόγω της συνεχιζόμενης εδώ και δεκαετίες παραβίασης της ευρωπαϊκής πολιτικής και νομοθεσίας για τα απορρίμματα, να αναγκαστούμε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο να πληρώνουμε ως πρόστιμο ποσά της τάξης των 35-40.000 Ευρώ ΤΗ ΜΕΡΑ ΑΝΑ ΧΩΡΟ ανεξέλεγκτης διάθεσης των απορριμμάτων (ΧΑΔΑ) που θα συνεχίσει να δέχεται σκουπίδια μετά την 1/1/2009. Με δεδομένο ότι ακόμα και αν γίνουν «θαύματα», θα συνεχίσουν να δέχονται ανεξέλεγκτα τα σκουπίδια των δήμων εκατοντάδες χωματερές (ΧΑΔΑ) και το 2009, είναι πολύ πιθανόν να πληρώνουμε για μεγάλο διάστημα πρόστιμα της τάξης των 20-75.000.000 Ευρώ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ.

Η συνεχιζόμενη λειτουργία τουλάχιστον 2000 Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ) μέχρι και σήμερα (Αύγουστος 2008) και η αδυναμία καθαρισμού και αποκατάστασης πολύ περισσότερων που απλώς σταμάτησαν να δέχονται απορρίμματα αλλά δεν σταμάτησαν να ρυπαίνουν με τα απορρίμματα που έχουν δεχθεί για πολλά χρόνια, αποδεικνύει ότι η κοινωνία μας (με κύρια βέβαια ευθύνη των κυβερνήσεων αλλά και γενικότερα των πολιτικών δυνάμεων που έχουν διαχειριστεί ανεύθυνα όλα αυτά τα χρόνια τα θέματα αυτά) έχει αποτύχει να διαχειριστεί με βιώσιμο τρόπο τα απόβλητα της, μεταφέροντας το κόστος διαχείρισης στις επόμενες γενιές, υποσκάπτοντας σοβαρά την υγεία και το περιβάλλον.

Το γεγονός ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ΧΥΤΑ που έχουν κατασκευαστεί και λειτουργούν μέχρι σήμερα στην Ελλάδα μόνο κατ’ ευφημισμό μπορούν να χαρακτηριστούν ΧΥΤΑ, εφόσον δεν τηρούνται οι όροι υγειονομικής ταφής και προστασίας του περιβάλλοντος, έχει δικαιολογημένα οδηγήσει στην δυσπιστία των πολιτών και έλλειψη κοινωνικής αποδοχής για την χωροθέτηση και κατασκευή νέων ΧΥΤΑ. Το λεγόμενο NIMBY syndrome (Not in my back yard) είναι σήμερα περισσότερο έντονο από ποτέ, καταλήγοντας σε δραματικές συγκρούσεις πολιτών με δυνάμεις καταστολής, όπως η πλέον πρόσφατη στο Δήμο Λευκίμμης της Κέρκυρας.

Όμως οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να αντιληφθούν τον δικό τους ρόλο και τις δικές τους ευθύνες στη διαχείριση των απορριμμάτων τους. Η λύση δεν είναι να μεταφέρουν τα απορρίμματα τους όσο πιο μακριά γίνεται. Οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να αναλάβουν πλήρως την ευθύνη για τη μείωση και εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων τους, εφαρμόζοντας τις αρχές της πρόληψης και της εγγύτητας. Δεν υπάρχει πλέον ΑΛΛΟΥ.

2. Τα απόβλητα αντανακλούν επιλογές που έχουμε κάνει στην παραγωγή και κατανάλωση

Τα απόβλητα αντανακλούν τις αξίες μας καθώς και τις επιλογές που κάνουμε στον τρόπο ζωής μας και στο μοντέλο ανάπτυξης, στις σχέσεις μας με το φυσικό περιβάλλον, στην παραγωγή υλικών προϊόντων. Ο τρόπος διαχείρισής τους αντιπροσωπεύει το βαθμό υπευθυνότητας της βιομηχανίας, της αυτοδιοίκησης, της κεντρικής διοίκησης καθώς των ίδιων των πολιτών αλλά και τη πραγματική βιωσιμότητα και ευημερία μιας χώρας. Η κακή διαχείρισή τους είναι σημάδι γενικότερης αποτυχίας της οικονομικής και περιβαλλοντικής πολιτικής μιας χώρας μια και η κακή διαχείρισή τους μεταφέρει το κόστος (οικονομικό, κοινωνικό, περιβαλλοντικό) στις επόμενες γενιές.

3. Ποια (πρέπει να) είναι η κεντρική κατεύθυνση στην Διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων;

Μια κοινωνία θεωρείται σήμερα ότι ευημερεί όταν μεταξύ άλλων μειώνει, αξιοποιεί κι ανακυκλώνει τα σκουπίδια της αντί να τα πετάει εδώ και εκεί ή να τα κρύβει κάτω από το χαλί. Πριν λοιπόν από την συζήτηση για τις μεθόδους διαχείρισης των αποβλήτων πρέπει να γίνεται κατανοητό ότι τα απόβλητα αντιπροσωπεύουν μια αποτυχία της οικονομίας, επειδή πρώτες ύλες και πολύτιμα υλικά μετατρέπονται σε άχρηστα. Είναι επίσης αποτυχία ιεράρχησης πολιτικών και κοινωνικών προτεραιοτήτων επειδή, ενώ η διαχείριση των αποβλήτων αποτελεί κεντρικό περιβαλλοντικό πρόβλημα, σήμερα αντιμετωπίζεται ως δευτερεύων με τη λογική του «βλέποντας και κάνοντας».

Κεντρική στρατηγική επιλογή πρέπει να είναι, λοιπόν, η παραγωγή μηδενικών αποβλήτων σε κάποια χρόνια, δηλαδή ότι παράγεται σε βιομηχανικό, εμπορικό και οικιακό επίπεδο να μπορεί να εντάσσεται σε κάποιον παραγωγικό κύκλο («Κυκλική Οικονομία»). Αυτό απαιτεί:

• την ανάληψη της «ευθύνης των παραγωγών» για όλο τον κύκλο ζωής των προϊόντων που παράγουν,

• την ανάληψη της «ευθύνης της κεντρικής διοίκησης» για διαμόρφωση και εφαρμογή ξεκάθαρου θεσμικού πλαισίου, κινήτρων-αντικινήτρων και οικονομικών εργαλείων

• ανάληψη της «ευθύνης της αυτοδιοίκησης» για νέες στρατηγικές και πρακτικές βιώσιμης διαχείρισης των αποβλήτων

• ανάληψη της «ευθύνης των πολιτών» ώστε να είναι κριτικοί καταναλωτές και περιβαλλοντικά συνειδητοί δημότες.

Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Διαχείριση των Αποβλήτων θέτει την ιεραρχία REDUCE, REUSE, RECYCLE (ΜΕΙΩΣΗ, ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ, ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ)

(α) Προηγείται η πρόληψη παραγωγής αποβλήτων και η μείωση της παραγωγής αποβλήτων.

Οι ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ υποστηρίζουμε ότι η πρόληψη και μείωση παραγωγής αποβλήτων πρέπει να αποτελεί το κεντρικό στόχο διαχείρισης αποβλήτων, με χρήση οικονομικών εργαλείων όπως φορολογία προϊόντων και υπηρεσιών βασιζόμενη σε Ανάλυση του Κύκλου Ζωής και της Ολοκληρωμένης Πολιτικής Προϊόντος, με ενσωμάτωση του «εξωτερικού» περιβαλλοντικού και κοινωνικού κόστους που προκύπτει από την παραγωγή, μεταφορά, χρήση και τελική διάθεση του προϊόντος. Προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στην χρήση καθαρών τεχνολογιών που θα εξασφαλίζουν τη μείωση της χρήσης επικίνδυνων πρώτων υλών καθώς και επικίνδυνων παραπροϊόντων και αποβλήτων.

(β) Ακολουθεί η επαναχρησιμοποίηση προϊόντων (π.χ. μπουκάλια συσκευασίας πολλών χρήσεων αντί για συσκευασίες μια χρήσης, πάνινες τσάντες στα ψώνια αντί για πλαστικές σακούλες μιας χρήσης).

Οι ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ πιστεύουμε ότι η επαναχρησιμοποίηση προϊόντων αποτελεί σημείο κλειδί της συνολικής διαχείρισης απορριμμάτων και κατά συνέπεια πρέπει να ενισχυθεί με χρήση οικονομικών εργαλείων αλλά και με επενδύσεις σε προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Ευαισθητοποίησης των Πολιτών. Ζητάμε την χωριστή χρέωση της πλαστικής τσάντας μιας χρήσης στο ταμείο με 0,15-0,30 Ευρώ ανά τεμάχιο, με στόχο τη σταδιακή της κατάργηση, όπως συμβαίνει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αλλά και σε πολλές άλλες χώρες.

(γ) Τρίτη σε σειρά προτεραιότητας είναι η ανακύκλωση, συμπεριλαμβανομένης της επεξεργασίας των οργανικών υλικών. Οι ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ αλλά και οι οικολογικές οργανώσεις επιμένουν στη διαλογή των διαφόρων υλικών στην πηγή (στο σπίτι, στην εργασία κα). Στην Ελλάδα εφαρμόζονται τα εξής προγράμματα:

• Διαλογή των υλικών στην Πηγή σε ξεχωριστούς κάδους ή με ξεχωριστές σακούλες ή με άλλο σύστημα διαλογής. Σε αυτή την περίπτωση διαχωρίζονται από την αρχή τα διάφορα υλικά σε κατηγορίες, όπως: χαρτί-χαρτόνι, πλαστικά, μέταλλα, γυαλί, άλλα υλικά συσκευασίας, οργανικά υλικά, μπαταρίες κα. Τα πλεονεκτήματα είναι ότι ο πολίτης αναλαμβάνει τις ευθύνες του στην ανάκτηση και ανακύκλωση των υλικών, περιορίζονται τα κόστη διαλογής και παράγεται καλύτερη ποιότητα ανακυκλώσιμων υλικών. Βασική προϋπόθεση είναι η συνεχής ευαισθητοποίηση των πολιτών, η εφαρμογή κινήτρων και διαφοροποιημένων συστημάτων χρέωσης των τελών καθαριότητας («πληρώνω όπως πετάω τα σκουπίδια μου») και των τελών διάθεσης των απορριμμάτων στους χώρους ταφής. Δημιουργούνται έτσι κίνητρα για να συμμετάσχουν ενεργά οι πολίτες και οι Δήμοι στη μείωση των απορριμμάτων που παράγονται. Μεγάλο πρόβλημα είναι η αδυναμία των ελληνικών ΟΤΑ να αναδιοργανώσουν σοβαρά τον τομέα διαχείρισης των απορριμμάτων και να ξεφύγουν από τις πελατειακές σχέσεις που δημιουργούνται με το διορισμό στον τομέα καθαριότητας κομματικών ή άλλων φίλων. Χωριστή συλλογή με διαλογή στην πηγή γίνεται σήμερα σε ελάχιστες περιοχές στην Ελλάδα, κυρίως στη Θεσσαλονίκη (Σύνδεσμος ΟΤΑ Μείζονος Θεσσαλονίκης), στο Ψυχικό κα.

Οι ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ υποστηρίζουμε την ενίσχυση και επέκταση των προγραμμάτων διαλογής στην πηγή σε όλους τους Δήμους της Χώρας.

• Περιορισμένη Διαλογή στην Πηγή. Είναι το μοντέλο ανακύκλωσης που έχει εφαρμοστεί στις περισσότερες περιοχές της χώρας με τους μπλε κάδους. Στον μπλε κάδο ανακύκλωσης τοποθετούνται κάθε είδους συσκευασίες. Σε άλλο κάδο, στον πράσινο, τοποθετούνται όλα τα άλλα υλικά που καταλήγουν για ταφή. Τα υλικά από τον μπλε κάδο ανακύκλωσης οδηγούνται σε ένα κέντρο ανακύκλωσης (Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών), όπου γίνεται περαιτέρω διαλογή των υλικών σε 15-17 κατηγορίες. Το συγκεκριμένο σχήμα ανακύκλωσης θεωρείται «φιλικό στον πολίτη» και στοχεύει στην συλλογή μεγάλου όγκου ανακυκλώσιμων υλικών. Όμως συχνά αποτυγχάνει να αυξήσει ουσιαστικά τα ποσοστά ανακύκλωσης αφού μειώνεται ο βαθμός ανάκτησης των ανακυκλώσιμων υλικών στα ΚΔΑΥ λόγω προσμίξεων (υπολογίζεται ότι περίπου 25-40% των υλικών που οδηγούνται στα ΚΔΑΥ τελικά απορρίπτονται και οδηγούνται προς ταφή). Ως ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ βλέπουμε κριτικά το σχήμα ανακύκλωσης με τους μπλε κάδους και ζητάμε την πλήρη επέκταση προγραμμάτων ανακύκλωσης με διαλογή στην πηγή (δηλαδή διαφορετικοί κάδοι ή χωριστές σακούλες για περισσότερες κατηγορίες υλικών) ώστε να επιτυγχάνεται μείωση των υπολειμμάτων και καλύτερη ποιότητα υλικών προς ανακύκλωση.

• Συλλογή των σκουπιδιών χωρίς διαλογή στην πηγή και μεταφορά τους σε εργοστάσιο Μηχανικής Διαλογής (ΕΜΑΚ) (όπως πχ στα Α. Λιόσια): Όλα τα απορρίμματα μεταφέρονται στην μονάδα μηχανικής ανακύκλωσης όπου διαχωρίζονται σε κάποιες κατηγορίες με μηχανικό και χειρωνακτικό τρόπο. Με τη μέθοδο αυτή υπάρχει μείωση μεν των απορριμμάτων (σε σχέση με την χωρίς καμία επεξεργασία ταφή τους) αλλά από την άλλη δεν μπορούν να ανακυκλωθούν χαρτιά και πλαστικά λόγω της ανάμειξης τους με άλλα υλικά (υποβάθμιση ποιότητας), ενώ το υλικό που παράγεται από την επεξεργασία των οργανικών υλικών μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περιορισμένες εφαρμογές (χρήση για κάλυψη απορριμμάτων σε χώρους ταφής). Βασικό πρόβλημα είναι ότι παράγεται υπόλειμμα περίπου 40% της αρχικής ποσότητα, το λεγόμενο RDF (μείγμα πλαστικών, χαρτιών και οργανικού υλικού), το οποίο θα πρέπει να οδηγείται σύμφωνα με τον σχεδιασμό της μονάδας σε τσιμεντοβιομηχανίες (περίπου 100.000 τόνοι το χρόνο) για καύση του ως «εναλλακτικό καύσιμο» ή σε μονάδα καύσης (δεν υπάρχει στην Ελλάδα μέχρι σήμερα). Ένα άλλο σημαντικό μειονέκτημα είναι το κόστος λειτουργίας της μονάδας μηχανικής ανακύκλωσης και το κόστος καύσης του RDF από την τσιμεντοβιομηχανία. Η μονάδα ΕΜΑΚ στα Α. Λιόσια είχε μεγάλο κόστος κατασκευής (35 δις. δρχ) και πολύ υψηλό κόστος λειτουργίας. Το διάστημα 2005-2007 δαπανήθηκαν σημαντικά ποσά για ένα τουλάχιστον αμφισβητούμενο αποτέλεσμα. Το 2005 καταβλήθηκαν για τη λειτουργία της μονάδας από τον ΕΣΔΚΝΑ 4.000.000 Ευρώ και το 2006 άλλα 5.000.000 Ευρώ από χρήματα που συγκεντρώνει η Ελληνική Εταιρία Ανακύκλωσης κι Αξιοποίησης για την Ανακύκλωση, χωρίς στην πραγματικότητα να επιτυγχάνεται ποιοτικό αποτέλεσμα ως προς την ανακύκλωση υλικών. Μεγάλο ποσοστό του υλικού που παρήχθη χρησιμοποιήθηκε με τη μορφή «τούβλων» μέσα στο χώρο ταφής, ενώ μια άλλη μεγάλη ποσότητα γίνεται προσπάθεια να καεί στην τσιμεντοβιομηχανία ΑΓΕΤ, ένα σχέδιο που συναντάει τεράστια αντίδραση από τον πληθυσμό της περιοχής του Αλιβερίου. Η αντίδραση των τοπικών κοινωνιών θεωρούμε ότι είναι δικαιολογημένη αφού δεν έγινε κάποιος ουσιαστικός διάλογος μαζί τους και με τις επιστημονικές και οικολογικές οργανώσεις για το θέμα της καύσης του RDF στην τσιμεντοβιομηχανία, με δεδομένο ότι μπορεί να συμβάλει στην εκπομπή επικίνδυνων αέριων ρύπων και να επιβαρύνει επιπλέον την περιοχή. Σε κάθε περίπτωση, είναι μια μεγάλη σπατάλη πόρων και υλικών, που θα μπορούσε να αποφευχθεί σε σημαντικό βαθμό με την προώθηση καλής διαλογής στην πηγή.

(δ) Παράλληλα με την ανακύκλωση υλικών προωθείται η επεξεργασία των οργανικών υλικών (αποφάγια, κλαδέματα, γεωργικά υπολείμματα) είτε με την παρουσία οξυγόνου (κομποστοποίηση) είτε με απουσία οξυγόνου (αναερόβια επεξεργασία). Με δεδομένο ότι αυτό επιβάλλεται από την ευρωπαϊκή και την εθνική νομοθεσία, όσο και από την ανάγκη να μειώσουμε δραστικά τα απόβλητα που καταλήγουν για ταφή, η προώθηση προγραμμάτων κομποστοποίησης ή αναερόβιας επεξεργασίας και στη συνέχεια κομποστοποίησης είναι για τους ΟΙΚΟΛΟΓΟΥΣ ΠΡΑΣΙΝΟΥΣ απόλυτη προτεραιότητα σήμερα. Η κομποστοποίηση ως μέθοδος ανακύκλωσης του οργανικού κλάσματος των ΑΣΑ αλλά και των γεωργικών υπολειμμάτων θα πρέπει να εφαρμοστεί σε ευρεία κλίμακα στην χώρα μας εφόσον η χρήση του παραγόμενου κομπόστ ως εδαφοβελτιωτικού θα συμβάλλει στην προστασία των εδαφών μας από την ερημοποίηση.

Σύμφωνα με την υπάρχουσα νομοθεσία τα οργανικά υλικά που καταλήγουν για ταφή πρέπει να μειωθούν δραστικά τα επόμενα χρόνια (δείτε σχετικό παράρτημα). Η κομποστοποίηση των οργανικών υλικών μπορεί να γίνει σε τρία επίπεδα:

• Οικιακή κομποστοποίηση, με ειδικούς κάδους που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο σπίτι ή σε άλλους χώρους (κάδοι αυλής, μπαλκονιού, κήπου κα). Πολλοί δήμοι έχουν ως προτεραιότητα πριν από οποιαδήποτε άλλη μέθοδο επεξεργασίας των οργανικών υλικών να διευκολύνουν την οικιακή κομποστοποίηση για λόγους υπευθυνότητας του πολίτη, μείωσης των μεταφορών, της κατανάλωσης καυσίμων και εξορθολογισμού του έργου των υπηρεσιών καθαριότητας.

• Κοινοτική κομποστοποίηση. Την κομποστοποίηση αναλαμβάνουν για λογαριασμό του Δήμου κοινωνικές επιχειρήσεις που πραγματοποιούν την κομποστοποίηση σε μικρές μονάδες σε τοπικό επίπεδο.

• Δημοτική κομποστοποίηση ή αναερόβια επεξεργασία σε επίπεδο Δήμου. Τα οργανικά υλικά συλλέγονται χωριστά σε ειδικό κάδο και μεταφέρονται σε κεντρική μονάδα όπου γίνεται η επεξεργασία τους είτε από δημοτικές είτε από ιδιωτικές επιχειρήσεις.

Η οικιακή κομποστοποίηση και η κοινοτική κομποστοποίηση μπορούν να προωθηθούν άμεσα και αποτελούν άμεσο στόχο των ΟΙΚΟΛΟΓΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ. Οι ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ προτείνουμε να προωθηθεί η κομποστοποίηση (ή αναερόβια επεξεργασία και στη συνέχεια η κομποστοποίηση) σε όλους τους Δήμους, με στόχο να μειωθούν άμεσα τα οργανικά απόβλητα που καταλήγουν στους χώρους ταφής αλλά και για να επιστραφεί στα εδάφη (εφόσον το κομπόστ που παράγεται είναι υψηλής ποιότητας) ένα ποσοστό των θρεπτικών υλικών που έχουν αφαιρεθεί από το έδαφος.

Οι ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ είμαστε αντίθετοι σε κάθε μορφή διάθεσης ανεπεξέργαστων αποβλήτων, ταφής ή καύσης.

ΥΠΑΡΧΟΝ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

• Ο Νόμος 2939 / 6-8-2001 «Μέτρα και όροι για την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων» καθώς και τα σχετικά Προεδρικά Διατάγματα, που ενσωματώνουν μεταξύ άλλων στο εθνικό δίκαιο τις Οδηγίες 62/94 «για τη συσκευασία και τα απόβλητα συσκευασίας», την Οδηγία 96/2002 για τη «διαχείριση των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών αποβλήτων • WEEE» καθώς και την Οδηγία 95/2002 για την «εξάλειψη επικίνδυνων υλικών – ROHS”:

• Π. Δ. 116/5-3-2004 για Οχήματα μετά το Τέλος Κύκλου Ζωής ,

• Π. Δ 82/2-3-2004 για χρησιμοποιημένα ορυκτέλαια (απόβλητα λιπαντικά έλαια),

• Π. Δ 109/5-3-2004 για χρησιμοποιημένα ελαστικά,

• Π. Δ 115/5-3-2004 για μπαταρίες (ηλεκτρικές στήλες) και συσσωρευτές

• Π. Δ 117/5-3-2004 για ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά είδη

-Η Κοινή Υπουργική Απόφαση 29407/ 3508/16-12-02 «μέτρα και όροι για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων» που ενσωματώνει μεταξύ άλλων στο εθνικό δίκαιο την Οδηγία 31/99 «για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων».

Οι στρατηγικοί στόχοι του νόμου και των σχετικών Π.Δ. είναι:

• H μείωση του όγκου και της επικινδυνότητας των παραγόμενων αποβλήτων καθώς και ο περιορισμός των βλαπτικών συνεπειών τους στο περιβάλλον και την υγεία

• H μείωση της τελικής διάθεσης των συσκευασιών και άλλων προϊόντων με την ενθάρρυνση κατά προτεραιότητα α) συστημάτων επαναχρησιμοποίησης κατά τρόπο αβλαβή για το περιβάλλον καθώς κι ανάκτησης υλικών κι ανακύκλωσής τους, ώστε να μειωθεί η κατανάλωση ενέργειας και πρωτογενών πρώτων υλών, και β) ανάκτησης ενέργειας, ως αποτελεσματικό μέσο αξιοποίησής τους

• Καθορισμός ποσοτικών στόχων για την ανακύκλωση και τις άλλες εργασίες αξιοποίησης των αποβλήτων μέσα σε συγκεκριμένο χρονοδιαγράμματα.

• Σχεδιασμός και καθιέρωση ατομικών ή συλλογικών συστημάτων επιστροφής, συλλογής και αξιοποίησης με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων μερών στη βάση της «ευθύνης του παραγωγού / διακινητή για όλο τον κύκλο ζωής των προϊόντων». Ουσιαστικά μέχρι το τέλος του 2006 προβλέπεται ότι τα διάφορα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης θα συλλέγουν χωριστά και θα διασφαλίζουν την αξιοποίηση και ανακύκλωση ενός σημαντικού ποσοστού των αποβλήτων που καταλήγουν σήμερα σε ανεξέλεγκτους ή και σε οργανωμένους χώρους ταφής, ακολουθώντας περιβαλλοντικές προδιαγραφές, αλλά και συμβάλλοντας στην σύγκλιση της χώρας μας με το ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό κεκτημένο.

• Διαχωρισμός των αποβλήτων στην πηγή, ώστε να επιτυγχάνεται υψηλό επίπεδο ανακύκλωσης και ανάκτησης υλικών.

• Πληροφόρηση, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών.

• Πρόβλεψη μέτρων και όρων (άδειες, πιστοποιητικά κα) για τη συνεργασία όσων προβαίνουν σε διαχείριση συσκευασιών και άλλων προϊόντων στα πλαίσια της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει».

Οι ειδικοί στόχοι της νομοθεσίας είναι:

• Στους Χώρους Υγειονομικής Ταφής μη επικινδύνων αποβλήτων θα καταλήγουν υπολείμματα και όχι ανεπεξέργαστα απόβλητα, ενώ τίθενται ποσοτικοί στόχοι και χρονοδιάγραμμα για να μειωθούν τα οργανικά (αποφάγια και κλαδέματα) απόβλητα κατά 25%, 50% και 65% αντίστοιχα μέχρι το 2010, το 2013 και 2018 αντιστοίχως.

• Αξιοποίηση των αποβλήτων συσκευασίας με ανακύκλωση κι ανάκτηση ενέργειας σε ποσοστό 50-65% κατά βάρος μέχρι το τέλος του 2006, ώστε να ανακυκλώνεται τουλάχιστον το 25-45% του βάρους του συνόλου των υλικών συσκευασίας και τουλάχιστον το 15% του βάρους κάθε υλικού συσκευασίας.

• Συλλογή κατά 70% τουλάχιστον των χρησιμοποιημένων ορυκτελαίων και η αναγέννηση του 80% εξ αυτών έως το 2006

• Μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2006 πρέπει να συλλέγεται τουλάχιστον το 30% (και να ανακυκλώνεται το 80% κατά βάρος των υλικών που εμπεριέχονται) όλων των χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών και τουλάχιστον το 70% (και να ανακυκλώνεται το 95% κατά βάρος των υλικών που εμπεριέχονται) όλων των χρησιμοποιημένων συσσωρευτών της βιομηχανίας και των οχημάτων.

• Μέχρι 1/1/2006, πρέπει να αξιοποιείται κατ’ ελάχιστο το 30 % κ. β., μέχρι 1/1/2008 κατ’ ελάχιστο το 50 % κ.β., μέχρι 1/1/2015 τουλάχιστον το 80 % κ. β. των παραγομένων αποβλήτων από κατασκευές, κατεδαφίσεις και εκσκαφές, από το οποίο να ανακυκλώνεται τουλάχιστον 50%.

• Απαγορεύεται η υγειονομική ταφή ολόκληρων και τεμαχισμένων ελαστικών από τον Ιούλιο του 2003 και τον Ιούλιο 2006 αντίστοιχα. Το αργότερο έως 31 Ιουλίου 2006, η αξιοποίηση των μεταχειρισμένων αποβλήτων ελαστικών οχημάτων θα πρέπει να είναι τουλάχιστον στο 65 % των αποσυρόμενων ελαστικών ( η ανακύκλωση θα πρέπει να φθάνει τουλάχιστον στο 10 %).

• Το αργότερο έως 1/1/2006, για όλα τα Οχήματα μετά το τέλος Κύκλου Ζωής τους, η επαναχρησιμοποίηση και αξιοποίηση φτάνει τουλάχιστον στο 85 % κατά μέσο βάρος ανά όχημα και ανά έτος, και η επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωσή τους αυξάνεται τουλάχιστον στο 80 % κατά μέσο βάρος ανά όχημα και ανά έτος.

• Μείωση και εξάλειψη των επικίνδυνων ουσιών που περιέχονται σε απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού κατά το στάδιο του σχεδιασμού και της κατασκευής τους (μόλυβδο, υδράργυρο, κάδμιο, εξασθενές χρώμιο, πολυβρωμοδιφαινύλια (PBB) ή πολυβρωμοδιφαινυλαιθέρα (PBDE). Ενθάρρυνση νέου σχεδιασμού συσκευών, ώστε να διευκολύνεται η επαναχρησιμοποίηση κι ανακύκλωσή τους. Ανάκτηση τουλάχιστον 4 κιλών ΑΗΗΣ κατά άτομο το χρόνο. Η αξιοποίηση – επαναχρησιμοποίηση κι ανακύκλωσή τους πρέπει να γίνεται μέσα από πιστοποιημένες κι αδειοδοτημένες διαδικασίες (πηγή: ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ, www.ecorec.gr).

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΤΩΝ ΟΙΚΟΛΟΓΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΚΑΙ ΣΕ ΤΟΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

Είναι φανερό ότι στην Ελλάδα τα θέματα της μείωσης, επαναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης και κομποστοποίησης των απορριμμάτων δεν είναι στο κέντρο των προτεραιοτήτων αν και η χώρα μας βρίσκεται από τις χειρότερες θέσεις στην Ευρώπη σε θέματα ορθολογικής διαχείρισης των αποβλήτων. Το θέμα των σκουπιδιών αποτελεί το υπ' αριθμόν ένα περιβαλλοντικό οικολογικό και πολιτικό πρόβλημα αλλά και το μεγαλύτερο σκάνδαλο της χώρας:

• με την κυβέρνηση και τον Υπουργό ΠΕΧΩΔΕ να ασχολείται συχνά και να συμμετέχει, για παράδειγμα, σε πολυάριθμες συσκέψεις για το γήπεδο του Παναθηναϊκού αλλά να αδιαφορεί πλήρως για το πρόβλημα των σκουπιδιών,

• με πολλούς Δήμους, και ιδιαίτερα τους Δήμους της Αθήνας, του Πειραιά, του Περιστερίου και άλλων περιοχών να αδιαφορούν παντελώς ή στην καλύτερη περίπτωση να κάνουν κινήσεις δημοσίων σχέσεων, ενώ στην περιοχή τους παράγονται πάνω από το 50% των σκουπιδιών μας,

• με πολλούς δήμους να συνεχίζουν χωρίς τιμωρία είτε την ανεξέλεγκτη διάθεση των σκουπιδιών σε φυσικές περιοχές, ρέματα, ποτάμια, υγρότοπους, δάση ακόμα και δίπλα στη θάλασσα είτε την ανεξέλεγκτη καύση των σκουπιδιών, εγκληματώντας απέναντι στην υγεία μας και έχοντας την ευθύνη για την επιβάρυνση της τροφικής αλυσίδας με ρύπους και τοξικές ουσίες,

• η χώρα, με βαριά ευθύνη και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, έχει μετατραπεί σε έναν ανεξέλεγκτο σκουπιδότοπο, ενώ η ποσότητα των σκουπιδιών αυξάνεται ραγδαία από χρόνο σε χρόνο.

Σε μια εποχή κατά την οποία πρέπει να αξιοποιούμε την εμπειρία και την καλή πρακτική, ώστε να μην ανακαλύπτουμε ξανά τον τροχό, η Αυτοδιοίκηση – εκτός σπανίων εξαιρέσεων • παραμένει αποξενωμένη από τις καλύτερες παραδόσεις και εξελίξεις σε θέματα μείωσης, επαναχρησιμοποίησης, διαλογής στην πηγή και ανακύκλωσης των απορριμμάτων.

Με δεδομένο ότι:

• πολλές ευρωπαϊκές πόλεις επιδιώκουν αλλά και πλησιάζουν το στόχο μέχρι το 2010 να μετατραπούν σε "πόλεις χωρίς σκουπίδια" (δηλαδή όλα τα σκουπίδια τους θα αξιοποιούνται, θα ανακυκλώνονται ή θα επαναχρησιμοποιούνται),

• η Ελλάδα διαθέτει πλέον ολοκληρωμένη σχετικά νομοθεσία που υποχρεώνει στην επίτευξη συγκεκριμένων στόχων "εναλλακτικής διαχείρισης΄΄ των συσκευασιών, των ορυκτελαίων, των οχημάτων, των μπαταριών και συσσωρευτών, των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών συσκευών, των ελαστικών,

• η ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία και οι όροι χρηματοδότησης έργων για τα απορρίμματα υποχρεώνουν τους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης όχι απλώς να επιλέξουν ένα χώρο για να πετάξουν τα απόβλητά τους αλλά να επεξεργαστούν και να εφαρμόσουν ένα σχέδιο εναλλακτικής διαχείρισης των αποβλήτων, που θα εφαρμόζει μια ιεραρχία προτεραιοτήτων

στη διαχείριση: αποφυγή, μείωση, επαναχρησιμοποίηση, διαλογή στην πηγή, ανακύκλωση, τελική διάθεση (ταφή ή άλλη ασφαλή μέθοδο) μόνο υπολειμμάτων,

Οι ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ επιβεβαιώνουν τη δέσμευση τους ότι θα αντιταχθούν σθεναρά:

(α) είτε στην κατασκευή ΧΥΤΑ (δηλ. χώρων για την ταφή ανεπεξέργαστων αποβλήτων της περιοχής ),

(β) είτε στην κατασκευή νέων μονάδων μηχανικής διαλογής σύμμεικτων απορριμμάτων, οι οποίες έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι είναι άκρως αναποτελεσματικές, οικονομικά ακριβές και σπάταλες, περιβαλλοντικά ζημιογόνες,

(γ) είτε σε όποια απόπειρα, να εμφανιστεί μια ξεπερασμένη σε ευρωπαϊκό επίπεδο πρακτική, όπως η καύση των απορριμμάτων, σε σαν "μαγική λύση" για την Ελλάδα, που θα εξαφανίσει τα απορρίμματα.

Δεν υποστηρίζουμε άκριτα όσους αντιδρούν στην κατασκευή ΧΥΤΑ στην περιοχή τους με την λογική «όχι σε εμάς, αλλά αλλού». Η μόνη αποτελεσματική και οικολογικά πειστική αντίδραση στην κατασκευή ΧΥΤΑ είναι η οργάνωση ολοκληρωμένων προγραμμάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης Αποβλήτων με στόχο την «παραγωγή μηδενικών αποβλήτων σε τοπικό επίπεδο» (με τη μείωση-πρόληψη δημιουργίας των αποβλήτων, την επαναχρησιμοποίηση-ανακύκλωση και την κομποστοποίηση των αποβλήτων μιας περιοχής. Αυτή είναι και η μόνη βιώσιμη εναλλακτική λύση σε όσες περιοχές αντιδρούν στην δημιουργία ΧΥΤΑ αλλά συνεχίζουν να πετάνε ή να καίνε ανεξέλεγκτα τα απόβλητα τους.

Oι ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ υποστηρίζουμε

• τοπικές πρωτοβουλίες πολιτών, δημοτικές κινήσεις, δημοτικές αρχές στην προσπάθεια τους να θέσουν είτε από τη θέση της πλειοψηφίας είτε από τη θέση της αντιπολίτευσης στο κέντρο των προτεραιοτήτων τους τη μείωση, επαναχρησιμοποίηση, διαλογή στην πηγή κι ανακύκλωση, κομποστοποίηση

• τη μείωση κατά τουλάχιστον του 80% των απορριμμάτων που οδηγούνται σε ταφή. Το υπόλοιπο 10-20% των αποβλήτων –κυρίως αδρανή υπολείμματα απορριμμάτων • πρέπει να οδηγείται στην ταφή με αυστηρές περιβαλλοντικές προδιαγραφές. Στόχος είναι μέχρι το 2020 να μηδενιστούν τα απόβλητα που οδηγούνται για ταφή

Οι ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ

• ενθαρρύνουν τοπικούς και περιβαλλοντικούς φορείς να δημιουργήσουν μια πολιτική δυναμική που θα προωθήσει τις αναγκαίες πλέον αλλαγές (και με νομοθετική ρύθμιση) στον τρόπο χρέωσης των δημοτικών τελών καθαριότητας, με βάση την ποσότητα που δεν αξιοποιείται ή ανακυκλώνεται ("πληρώνω ανάλογα με το πως και πόσο πετάω"), και όχι με βάση τα τετραγωνικά μέτρα και την αντικειμενική αξία ενός ακινήτου (όπως γίνεται σήμερα).

• θα δώσουν από τώρα όλες τις δυνάμεις τους ώστε να πειστούν οι πολίτες να επιλέξουν το 2010 τους συνδυασμούς που θα διοικήσουν τους Δήμους την επόμενη τετραετία όχι με βάση την κομματική τους ταυτότητα αλλά με βάση κριτήρια όπως η βελτίωση της ποιότητας ζωής, η μείωση, η διαλογή στην πηγή κι ανακύκλωση των αποβλήτων, η προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας γενικότερα.

Έχουμε χάσει μια τριακονταετία τουλάχιστον. Δεν θα ανεχθούμε να χάσουμε πλέον ούτε μια μέρα. Δεν θα αφήσουμε κανένα δήμαρχο χωρίς να εισπράξει το απαραίτητο πολιτικό κόστος αν αγνόησε ή αγνοήσει τους πολίτες που απαιτούν:

• Να ανακυκλώνουμε τα χαρτιά, τα μέταλλα, τα γυαλιά, τα παλιά οχήματα, τις μπαταρίες, τους συσσωρευτές, ελαστικά και τα μπάζα,

• Να κομποστοποιούμε τα κλαδέματα και τα αποφάγια από την κουζίνα

• Να μειώσουμε και μετά να ανακυκλώνουμε τα πλαστικά,

• Να δώσουμε προτεραιότητα στην επαναχρησιμοποίηση και μετά ανακύκλωση διαφόρων συσκευασιών αλλά και ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών

• Να αναγεννούμε τα ορυκτέλαια.

• Λέμε ναι στη μείωση, διαλογή στην πηγή κι ανακύκλωση των απορριμμάτων, ώστε να είναι ελάχιστα τα υπολείμματα.

• Προτείνουμε στους πολίτες να ασκήσουν ασφυκτική πίεση με γράμματα διαμαρτυρίας, επιστολές, εκδηλώσεις, θεατρικά δρώμενα και γενικά με έξυπνους, μη-βίαουςτρόπους όσες δημοτικές αρχές αδιαφόρησαν μέχρι τώρα για την ανακύκλωση

• Καταγράφουμε από τώρα σε μαύρη λίστα όσους δημοτικούς συνδυασμούς και δημάρχους διαπιστώνουμε ότι συνεχίζουν να αδιαφορούν για την ανακύκλωση.

Οι πολίτες είναι πια έτοιμοι να συμμετάσχουν στη διαλογή των αποβλήτων στο σπίτι, στη δουλειά, στο χώρο της εκπαίδευσης, τη χωριστή συλλογή και ανακύκλωση. Να δείξουμε, όμως, και στην κυβέρνηση και στους δήμους ότι όσοι αγνοούν αυτή την πραγματικότητα, την ανάγκη να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής μας, θα έχουν μεγάλο πολιτικό κόστος.

Ας ενεργοποιηθούμε ατομικά και συλλογικά μέσα από τις τοπικές πολιτικές κινήσεις των ΟΙΚΟΛΟΓΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ αλλά και μέσα από τοπικές Ομάδες, Δημοτικές Κινήσεις και Περιβαλλοντικές Οργανώσεις ώστε να συμβάλλουμε με τη στάση ζωής και τις παρεμβάσεις μας στη λύση του οξύτατου προβλήματος : Να μειωθούν και να πάψουν να υπάρχουν σκουπίδια ή να δημιουργούνται τεράστιες ποσότητες αποβλήτων στον τόπο μας.

ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ